İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ İLKESİ
Kişilerin hukuki ilişkilerini diledikleri gibi düzenleme hak ve yetkisine irade özgürlüğü ilkesi denir. İrade özgürlüğünün Borçlar Hukuku alanında uygulanmasını sağlayan 3 tane alt dalı vardır:
Sözleşme Özgürlüğü
Şekil Özgürlüğü (şekil serbestisi)
Eşitlik İlkesi
A) Sözleşme Özgürlüğü
Kişilerin sözleşmeye dayanan ilişkilerini istedikleri gibi düzenleme hak ve yetkisine denir. Sözleşme özgürlüğünün 4 tane anlamı vardır:
Herhangi bir sözleşmeyi yapıp yapmama özgürlüğü
Sözleşmenin karşı tarafını seçme özgürlüğü
İstenilen tip ve içerikte sözleşme yapma
Kurulmuş bir sözleşmeyi ortadan kaldırma özgürlüğü
Mutlak bir kural değildir. İstisnaları vardır. Mesela kamu hizmeti yürüten özellikle tekel konumundaki kuruluşların sözleşme özgürlüğü gereğince işlem yapmaları mümkün değildir. Çünkü onlar başvuran herkese kamu hizmetini götürmekle yükümlüdür. Örneğin, bir eczaneye gittiğinizde eczacının ben sizin tipinizi beğenmedim ilaç vermiyorum deme hakkı yoktur.
Sözleşmenin içeriği
I. Sözleşme özgürlüğü
TBK 26: Taraflar, bir sözleşmenin içeriğini kanunda öngörülen sınırlar içinde özgürce belirleyebilirler.
II. Kesin hükümsüzlük
TBK 27: Kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür. Sözleşmenin içerdiği hükümlerden bir kısmının hükümsüz olması, diğerlerinin geçerliliğini etkilemez. Ancak, bu hükümler olmaksızın sözleşmenin yapılmayacağı açıkça anlaşılırsa, sözleşmenin tamamı kesin olarak hükümsüz olur.
B) Şekil Özgürlüğü
Borçlar kanununa göre kişiler sözleşmeleri istedikleri şekilde yapabilme hakkına sahiptirler. Herhangi bir şekil zorunluluğu öngörülmemiştir. Buradaki şekilden maksat yazılı, sözlü, resmi vs. olup olmayacağıdır. Şekil özgürlüğü bakımından kanunda sayılan bazı istisnalar vardır. Bunların bir kısmı:
Evlilik sözleşmesi
Taşınmaz mülkiyetinin devri borcunu doğuran sözleşmeler (resmi şekle tabidir) (istisnası; taşınmazlara ilişkin kira sözleşmesi şekle tabi değildir, taşınmazlara ilişkin ön alım hakkına ilişkin sözleşme adi yazılı şekilde yapılır.)
Miras sözleşmesi (resmi şekle tabidir)
Avukata vekalet verme işlemi (resmi şekle tabidir)
Kefalet sözleşmesi (adi yazılı şekle tabi yani yazılı yapılması gerekir)
Alacağın devri sözleşmesi (adi yazılı şekle tabi yani yazılı yapılması gerekir)
Kanunda şekle tabi tutulan bir sözleşme bu şekle uyulmadan yapılırsa ne olur?
Kurucu unsurları eksik olan sözleşmeler yokluk yaptırımına tabidir. Türk hukukunda şekil kurucu unsur değil geçerlilik unsurudur. Şekle aykırı olarak yapılan sözleşmeler kurucu unsurunda eksiklik olmadığı için yokluk yaptırımına değil geçersizlik yaptırımına tabidir. Geçersizlik yaptırımında da mutlak butlanla geçersizdir.
Sözleşmelerin şekli - I. Genel kural
TBK 12: Sözleşmelerin geçerliliği, kanunda aksi öngörülmedikçe, hiçbir şekle bağlı değildir. Kanunda sözleşmeler için öngörülen şekil, kural olarak geçerlilik şeklidir. Öngörülen şekle uyulmaksızın kurulan sözleşmeler hüküm doğurmaz.
C) Eşitlik İlkesi
Bir sözleşmede herhangi bir tarafa herhangi bir ayrıcalık tanınamaz. Fakat, bu mutlak bir kural değildir. Çünkü sosyal içerikli sözleşmelerde sözleşmenin zayıf tarafının korunmasına ilişkin özel hükümler getirilmiştir. (Kira sözleşmelerinde kiracıyı, iş sözleşmelerinde işçiyi korumaya yönelik kanuni hükümlerin bulunması gibi)
Örneğin; A’nın dairesinde K kiracı olarak oturmaktadır. Kira sözleşmesinin başlangıç tarihi 1 Ekim 2021’dir. Kira sözleşmesi 1 yıllığına yapıldığına göre kiracının kira sözleşmesi 1 Ekim 2022’de sona erecektir. Normalde bu süre dolduğunda A evi boşaltması için K’ ya tahliye davası açabilecektir. Fakat kiracıyı koruyan kanuni düzenlemeye göre 1 Ekim 2021 de yapılan kira sözleşmesinde 1 yıllık bir sürenin yazılı olup olmamasının bir önemi yoktur. 1 Ekim 2022’den en az 15 gün önce kiracı tarafından sona erdirileceği ev sahibine bildirilmediği takdirde kira sözleşmesi aynı şartlarda 1 yıllığına yenilenmiş sayılır ve ev sahibinin buna karşı yapabileceği hiçbir şey yoktur. Kısacası, ev sahibinin süre yönünden sözleşmeyi sona erdirme hakkı yoktur. Kanun koyucu kiracıyı korumak için ev sahibi kiralayanı süre bakımından kısıtlamıştır.